INSIGHTS

In The Know.

Șubat 2021 – Haziran 2021’de hayata geçmesi beklenen Türkiye’nin yeşil sertifika sistemi ve piyasasına ilişkin taslak işletim usul ve esaslar, başka bir deyişle YEK-G Sistemi ve Organize YEK-G Piyasası İşletim Usul ve Esasları taslağı (“Taslak Usul ve Esaslar”) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) tarafından görüşe açıldı.

Aşağıda söz konusu sistem ve piyasaya ilişkin genel değerlendirmeler ile birlikte Taslak Usul ve Esaslar’a ilişkin incelmemiz yer almaktadır.

Ön Bilgi

Yeşil sertifika 14 Kasım 2020’de yayımlanan ve 1 Haziran 2021 tarihinde yürürlüğe girecek olan Elektrik Piyasasında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi Yönetmeliği (“Yönetmelik”) ile ilk kez enerji mevzuatında kendine yer bulmuştur. Türkiye’nin yeşil sertifikası, Yönetmelik’te tanımlandığı şekilde YEK-G Belgesi (“YEK-G Belge(leri)si”), piyasa işletmecisi tarafından, yenilenebilir enerji tesisi sahibi üretim lisans sahipleri ile tedarik şirketlerinin talebi üzerine düzenlenecek, tüketiciye kendisine sağlanan elektriğin tamamının veya bir kısmının yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiğini garanti ve ispat eder ve piyasada işlem görebilen bir belge olarak öngörülmüştür.

Yönetmelik ile katılımcıların YEK-G Belgesi çıkarılmasını talep edebileceği bir sistem (“YEK-G Sistemi”) ve YEK-G Belgeleri’nin işlem görebileceği organize bir piyasa (“YEK-G Piyasası”) öngörülmüş ve YEK-G Sistemi ve YEK-G Piyasası’nın piyasa işletmecisi EPİAŞ tarafından işletileceği düzenlenmiştir. Yönetmelik ile öngörülen yapıya ilişkin bir özet aşağıda yer almaktadır:

• YEK-G Sistemi’ne katılım: Yönetmelik tedarik şirketlerinin ve üretim tesisleri enerjinin niteliğine dair bilgi vermeyi amaçlayan diğer sertifika piyasalarına kayıtlı olmayan yenilenebilir enerji tesisi sahibi üretim lisans sahiplerinin YEK-G Sistemi’ne ve YEK-G Piyasası’na katılabileceğini düzenlemiş olup, lisanssız üretimin kapsam dışında kaldığını açıkça belirtmektedir. Yönetmelik’e göre, YEK-G Sistemi’ne katılmak isteyen şirketlerin, piyasa işletmecisi ile piyasa işletmecisinin hazırladığı ve EPDK’nın onayladığı bir standart sözleşme olarak öngörülmüş olan YEK-G Sistemi katılım anlaşmasını imzalaması ve Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak piyasa yönetim sistemine kaydını tamamlamış olması gerekmektedir. Yönetmelik’te ayrıca üretim şirketlerinin ayrıca, kabulü yapılmış en az bir üretim tesisinin veya bir ünitesinin uzlaştırmaya esas veriş-çekiş birimlerine ilişkin kaydını tamamlamış olması gerektiği düzenlenmesi de yer almakta, üretim şirketlerinin tesislerinin YEK-G Sistem kaydını her yıl tekrar gerçekleştirmesi gerektiği de ifade edilmektedir. Yönetmelik, YEK-G Sistemine katılım için usul ve esaslarda öngörülecek diğer şartların sağlanması gerekeceğini de düzenlemektedir. Yönetmelik ile ayrıca birden çok kaynaklı elektrik üretim lisansı sahiplerinin ancak tesislerinde kullanılan enerji kaynaklarının tamamının yenilenebilir olması halinde, YEK-G sistemine (ve YEK-G Piyasası’na) katılabileceği öngörülmüştür.

• YEK-G Piyasası’na katılım: YEK-G Piyasası’na katılmak isteyen ilgili şirketlerin, piyasa işletmecisi ile piyasa işletmecisinin hazırladığı ve EPDK’nın onayladığı bir standart sözleşme olarak öngörülmüş olan YEK-G Piyasası katılım anlaşmasını imzalaması gerekmektedir. YEK-G Belgeleri’nin işlem görebilmesi için YEK-G Piyasası’na katılım şart koşulmamış vr YEK-G Belgeleri’nin ikili anlaşma piyasasında da işlem görebilmesine imkan tanınmıştır. Bununla birlikte, Yönetmelik’te ikili anlaşma piyasasında gerçekleştirilen işlemlerin piyasa işletmecisine bildirilmesi yükümlülüğüne de yer verilmiştir.

• YEK-G Belgeleri’nin süresi: YEK-G Belgeleri, YEK-G Sistem katılımcıları tarafından üretilen ve belgelendirilebilir olan her 1MWh için düzenlenecektir. YEK-G Belgeleri üretim döneminin bitiş tarihinden itibaren (yani bir uzlaştırma döneminde üretilen elektrik enerjisinin içinde bulunduğu ilgili fatura döneminin son günü saat 24:00’den itibaren) 12 ay için geçerli olacak olup, YEK-G Belgeleri, bunların itfa edilmesi ya da piyasa işletmecisi tarafından iptal edilmesi ya da geri alınmasına kadar geçerli kalacaktır.

• YEK-G Belgeleri’nin ihracı, itfası, ifşası, iptali ve geri alınması: YEK-G Belgeleri’nin ihracı, iptali ve geri alınması işlemleri piyasa işletmecisi tarafından yapılacaktır. YEK-G Belgeleri salt olarak piyasada işlem gören belgeler olarak öngörülmemiştir; tedarik şirketleri, tükettiği elektriğin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmiş olmasını isteyen nihai tüketicilerine, bu nitelikte elektrik sağladığını bu belgeler üzerinden ispatlayacaktır. Bu nitelikte elektrik sağlamak üzerine anlaşma yapan tedarik şirketleri, YEK-G Sistemi üzerinden piyasa işletmecisine gönderecekleri itfa bildirim üzerine piyasa işletmecisin düzenleyeceği itfa belgesi ile ilgili tüketiciye tedarik edilen elektriğin üretildiği kaynağı ispat ve ifşa edebilecektir.

• YEK-G Piyasası’nın işleyişi: Piyasa işletmecisi piyasada işlem yapılabilmesi adına kontratları işleme açacak ve ilgili kontratın işlem gördüğü seans süresince bu kontrata ilişkin teklifler sunulabilecektir. YEK-G Belgesi temin etmek isteyen katılımcılar alış teklifi ve satmak isteyen katılımcılar satış teklifi sunacaktır. Seansın sona ermesi ile birlikte piyasa işletmecisi teklifleri en iyi fiyat esasına göre eşleyecek ve ilgili katılımcılara eşleşmeyi ticari işlem onayı ile bildirecektir. Yönetmelik ticari işlem onaylarına itiraz edilebileceğini öngörmekle birlikte, bu itirazın katılımcıların söz konusu işlemden kaynaklanan, ödeme ve teslim dahil, yükümlülüklerini etkilemeyeceğini de düzenlemektedir.

• Faturalama, ödeme ve teminat yükümlülükleri: Faturalama, ödeme ve teminat yükümlülükleri Yönetmelik ile detaylıca düzenlenmemiş olmakla birlikte, ödemede temerrütte ve teminatlara ilişkin bazı genel prensiplere yer vermektedir. Buna göre, temerrüt halinde ilgili katılımcının YEK-G Piyasası çerçevesinde faaliyetleri durdurulacak, YEK-G Sistemi’nde işlem yapma yetkisi kaldırılacak, daha önce sunmuş olduğu teminatlarından ilgili borç karşılanabilecek, borca ilişkin temerrüt faizi işletilecek ve piyasa işletmecisi 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu tahtında işlem yapmak üzere EPDK’yı bilgilendirecektir. Bununla birlikte, katılımcı tarafından TL cinsinden nakdi teminat sağlanmış olması ve ilgili işlem için sağlanması gereken teminatlardan fazla, borcu karşılayacak ölçüde teminatının veya cari hesabında yine borcu karşılayacak miktarda bir bedelin mevcut olması halinde, borç bu bedellerden karşılanacak ve katılımcı temerrütte düşmemiş sayılacaktır. Bunlara ek olarak, piyasa işletmecisinin bir asgari temerrüt matrahı ve asgari temerrüt faizi tutarı belirleyeceği ve asgari temerrüt matrahının altındaki tutarlara temerrüt cezası uygulanmayacağı da Yönetmelik ile düzenlenmiştir.

Yönetmelik, teminatlara ilişkin olarak ise, YEK-G Piyasası faaliyetleri tahtında sağlanan teminatların amacı dışında kullanılamayacağı, haczedilemeyeceği, rehin edilemeyeceği, idari mercilerin tasfiye kararlarından etkilenmeyeceği, iflas masasına dahil edilemeyeceği ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamayacağı hükmüne yer vermiştir.

Taslak Usul ve Esaslar

Taslak Usul ve Esaslar, Yönetmelik ile düzenlenen hususları detaylandırmanın yanı sıra, YEK-G Sistemi ve YEK-G Piyasası’nın nasıl işleyeceğine ilişkin olarak, belgelendirilebilir üretim miktarının hesaplanması, teminat türleri ile seanslar, ödemeler ve faturalama gibi hususlarda yeni düzenlemelere de yer vermektedir.

• Piyasa işletmecisine ödenecek bedeller: Taslak Usul ve Esaslar, piyasa işletmecisine yapılacak ödemeleri detaylandırmaktadır. Buna göre, katılım bedelini de kapsayacak şekilde düzenlenen ve her yıl EPDK tarafından belirlenecek olan bir yıllık işletim ücreti katılımcılar tarafından her yıl Ocak ayında ödenecektir. 

• YEK-G Sistemine ve YEK-G Piyasası’na katılım şartları: Taslak Usul ve Esaslar, Yönetmelik ile öngörülen şartlara ek olarak, kullanıcıların, piyasa işletim bedelini YEK-G Sistemi’ne kayıt işlemi öncesinde piyasa işletmecisine ödemesini ve YEK-G Piyasası’na kayıt işlemi öncesinde teminatlara ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesini şart koşmaktadır.

• YEK-G Sistemi’ne katılımın pasife alınması: Yönetmelik salt olarak, yıl içerisinde YEK-G sistemi katılım statüsü pasife alınan üretim tesislerinin, aynı takvim yılı için tekrar YEK-G sistemine katılamayacağını düzenlemektedir. 

Taslak Usul ve Esaslar ise, lisansın sona erdirilmesi, iptali, askıya alınması, lisans süresinin sona ermesi, katılımcının ödemede temerrüde düşmesi, iflasının kesinleşmesi ve piyasa işletmecisi tarafından katılım anlaşmasının feshi hallerinde katılımın pasife alınacağını düzenlemektedir. Ayrıca, üretim tesislerinin ilgili yıl için sisteme kaydının yenilenmemesi ve aynı takvim yılı için YEK-G sistemi dışında enerjinin niteliğine dair bilgi vermeyi amaçlayan diğer sertifika piyasalarına kayıtlı olduğunun tespit edilmesi halinde de ilgili katılımcının katılım durumu pasife alınacaktır.

Sistem katılımcıları katılım durumlarının pasife alınmasını kendileri de talep edebilecektir.

• Yeşil tarife tahtında itfa: Yeşil enerji tüketmek isteyen tüketicilerin ilgili görevli tedarik şirketine bir bildirimde bulunarak EPDK tarafından düzenlenen yeşil tarifeye tabi olmayı talep etmesi mümkündür. Görevli tedarik şirketleri, tedarik ettikleri elektriğin yeşil enerji olduğunu yeşil tarifeden yararlanan tüketicilere faturalarının üzerinde yer alacak bir logo veya özel bir işaret ile ifşa ederek kanıtlayacaktır. Yönetmelik’e göre görevli tedarik şirketleri bu amaçla YEK-G Piyasası’ndan YEK-G Belgeleri temin etmek, ve Taslak Usul ve Esaslara göre, en geç ilgili piyasa işletmecisine itfa bildirimi yapmakla yükümlüdür. Görevli tedarik şirketlerinin itfa bildirimi öncesinde, ilgili fatura döneminde yeşil tarife fatura dönemine ilişkin nihai uzlaştırma bildiriminin içinde bulunduğu ayda seansın açıldığı günü takip eden ikinci iş günü kapsamındaki tüketicilere ilişkin bilgileri piyasa yönetim sistemi üzerinden piyasa işletmecisine iletmesi de gerekmektedir.

• Belgelendirilebilir üretim miktarının hesaplanması ve düzeltilmesi: Piyasa işletmecisi belgelendirilebilir üretim miktarlarını, piyasa yönetim sistemine kayıtlı sayaçlardan elde edilen uzlaştırmaya esas veriş miktarını dikkate alarak, nihai uzlaştırma bildiriminin yayımlanmasını takip eden üç iş günü içerisinde hesaplayacaktır. Her bir YEK-G Belgesi 1 MWh için ihraç edilebileceğinden, en fazla üç fatura dönemi için birleştirilebilecek olmak şartıyla, 1 MWh ve katsayılarını aşar belgelendirilebilir üretim miktarları birleştirilerek, bu birleştirilen belgelendirilebilir üretim miktarı için YEK-G Belgesi ihraç edilmesi talebinde de bulunulabilecektir.

Belgelendirilebilir üretim miktarında, Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği çerçevesinde uzlaştırma bildirimlerine yapılan itiraz veya gerçekleştirilen düzeltmeler çerçevesinde, artma veya azalma olması halinde, artışa denk YEK-G Belgeleri’nin düzenlenmesi talep edilebilecek veya piyasa işletmecisi tarafından düşüş oranında, çıkarılmış olan YEK-G Belgeleri iptal edilebilecektir. Bu iptalin düşüşü karşılamaması halinde, katılımcının uhdesinde bulunun daha önce ihraç edilmiş olan YEK-G Belgeleri’nin iptal edilmesi mümkündür. Katılımcının uhdesinde böylesi YEK-G Belgeleri’nin bulunmaması halinde, piyasa işletmecisi ilgili katılımcıya gerekli YEK-G Belgeleri’ni temin edebilmesi için süre verecektir. Bu süre içerisinde gerekli YEK-G Belgeleri’nin temin edilmemesi halinde, ilgili katılımcının YEK-G Piyasası’ndaki faaliyetleri, belgelerin temini için gereken işlemler dışında, durdurulacaktır.

• YEK-G Belgeleri’nin ihracı: Sistem katılımcıları piyasa işletmecisinin belgelendirilebilir üretim miktarına ilişkin bildirimini takiben YEK-G Belgesi ihraç talebinde bulunabilir. Bu talebin en geç, Yönetmelik ile “takvim ayının ilk günü saat 00:00’da başlayıp aynı ayın son günü saat 24:00’da biten süre” olarak tanımlanmış olan ilgili fatura dönemine ilişkin nihai uzlaştırma bildiriminin yayımlanmasını takip eden ikinci fatura döneminin sonuna kadar yapılması gerekmektedir.

• Kontratların işleme açılması ve seanslar: Piyasa işletmecisi her ay, akdi ile taraflara YEK-G Belgesi’ni eşleşen fiyat üzerinden teslim alma veya teslim etme yükümlülüğü doğuracak olan kontratları, nihai uzlaştırma bildiriminin yayımlandığı günden sonraki dördüncü iş gününde, piyasa ihtiyaçları doğrultusunda belirleyeceği yenilenebilir enerji kaynakları bazında işleme açacaktır.

Teklifler kontrat için açılan seans süresince, 10.00-15.00 arasında sunulabilecek ve kontrat seans süresince işleme açık kalacaktır. Taslak Usul ve Esaslar ile tekliflerin belirli bir fiyat ve miktar bilgisine sahip standart teklifler olacağı ve teklif miktarlarının MWh cinsinden 1 MWh ve katları olacak şekilde belirleneceği öngörülmüştür. Piyasa işletmecisi teklifleri birden fazla teklifle kısmen eşleme yetkisine sahip olacaktır.

YEK-G Belgeleri’nin ilga edilmesine en az bir ay süre kalması halinde satış işlemine konu edilemeyeceği de Taslak Usul ve Esaslar ile öngörülmektedir.

Piyasa işletmecisi, eşleştirme işlemi sonrası söz konusu eşleşmeye ilişkin düzenleyeceği ticari işlem onayını ilgili katılımcılara bildirilecek ve ilgili katılımcılar bildirimi takip eden 20 dakika içerisinde ticari işlem onayına itiraz edebilecektir; bu onaya itiraz edilmemesi halinde, taraflar arasında sözleşme kurulmuş sayılacaktır.

• Teminat yükümlülüğüne ilişkin düzenlemeler: Piyasa katılımcıları ödeme yükümlülüklerine ilişkin risklerin teminatı olarak teminat sağlama yükümlülüğü altında olup, piyasa katılımcılarının işlem limiti teminat tutarlarının toplamına eşit olacaktır. Sağlanacak teminatlar:

i.  TL, Euro veya Amerika doları cinsiden nakdi teminattan,

ii. Türkiye’de faaliyet gösteren bankalar tarafından hazırlanmış olan TL, Euro veya Amerikan doları cinsinden kesin ve süresiz elektronik teminat mektuplarından,

iii. Türkiye’de faaliyette bulunmasına izin verilen yabancı bankalar ile Türkiye dışında faaliyette bulunan banka veya benzeri kredi kuruluşlarının kontra-garantisi üzerine diğer bankaların düzenleyecekleri TL, Euro veya Amerikan doları cinsinden, kesin ve süresiz elektronik teminat mektuplardan

biri veya birkaçı niteliğinde olabilir.

Euro ve Amerikan doları olarak sağlanacak teminatlara değerleme katsayısı uygulanacaktır.

Teminat tutarı, eşleşen alış miktar ve ücretlerinin çarpılması ile bulunacak eşleşen alış tekliflerinin toplam tutarı ile eşleşmemiş alış teklifleri toplantından eşleşen satış miktar ve ücretlerinin çarpılması ile bulunacak eşleşen satış tekliflerinin toplam tutarının çıkarılması yoluyla hesaplanacaktır.

Piyasa işletmecisi piyasa işlem teminatı hesabındaki teminat tutarını ilgili katılımcının satış yönlü eşleşmeleri düşülerek eşleşmemiş olan alış teklifleri ve eşleşmiş alış teklifleri kadar bloke edecek ve piyasa katılımcısının işlem limitini bu oranda azaltacak, seans sonunda eşleşmemiş teklifler kadar ve fatura ödemesini takiben ödeme tutarı kadar blokajı kaldıracak ve işlem limitini yükseltecektir.

Piyasa işletmecisi sağlanması gereken teminat bedelini seansın bitimini takiben yapılacak işlemlerin tamamlanması üzerine hesaplayacak olup, mevcut teminatların bu tutarın altında olduğunu tespit etmesi halinde, ilgili piyasa katılımcısına teminat tutarını tamamlanası yönünde bir bildirimde bulanacaktır. Eğer mevcut teminat tutarları, sağlanması gereken teminat bedelinin üzerindeyse, piyasa katılımcısı ilgili bedelin iadesini talep edebilecektir.

• Ödeme yükümlülüğü, uzlaşma ve faturalamaya ilişkin düzenlemeler: Piyasa işletmecisi piyasa katılımcısına ödenecek ve piyasa katılımcısı tarafından ödenecek bedelleri ticari işlem onaylarını esas alarak hesaplayacak ve buna ilişkin ön uzlaştırma bildirimini fatura dönemini takip eden ayın ilk iş günü duyuracaktır. Katılımcılar ön uzlaştırma bildirimine bildiriminin yayımlandığı günü takip eden iş günü saat 17:30’a kadar itiraz etme hakkına sahip olacak olup, itirazlar piyasa işletmecisi tarafından iki iş günü içerisinde sonuçlandırılacaktır.

Nihai uzlaşma bildirimleri fatura dönemini takip eden ayın beşinci iş günü piyasa katılımcılarına duyurulacak olup, bu bildirimlere Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 133. maddesi tahtında yazılı olarak itiraz edilebilecektir. Bu itirazlar piyasa işletmecisi tarafından iki ay içerisinde sonuçlandırılacaktır.

Piyasa işletmecisi, nihai uzlaştırma bildirimi yapıldıktan sonraki yedi gün içerisinde YEK-G Sistemi ve YEK-G Piyasası tahtında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin bir fatura düzenleyecektir; bununla birlikte, Taslak Usul ve Esaslar ile bu faturanın tebliğ tarihi olarak nihai uzlaştırma bildiriminin yapıldığı tarihin esas alınacağı da düzenlenmiştir. Faturalara itirazın fatura tarihinden itibaren sekiz gün içerisinde yapılacağı düzenlemesi çerçevesinde, fatura tebliğ tarihine ilişkin bu düzenleme önem arz etmektedir.

Kendisine ödeme yapılacak olan katılımcıların nihai uzlaştırma bildiriminin duyurulduğu günden itibaren yedi gün içerisinde fatura düzenleyeceği de Taslak Usul ve Esaslar’da düzenlenmiştir.

Taslak Usul ve Esaslar’ın faturalar ile ön ve nihai uzlaştırma bildirimlerine itirazı düzenleyen maddesine göre, piyasa işletmecisinin itirazlara ilişkin vardığı sonuçlardan doğan uyuşmazlıklar ilgili katılımcının başvurusu üzerine EPDK tarafından incelenecektir. Bununla birlikte, ilgili hüküm ile fatura itirazlarına ilişkin piyasa işletmesinin bir inceleme yapılacağının düzenlenmemiş olduğu ve faturaya itirazın başka kanunlar ile düzenlenmiş olduğu düşünüldüğünde, bu hükmün salt olarak piyasa işletmecisinin ön ve nihai uzlaştırma bildirimlerine yapılacak itirazlara ilişkin varacağı sonuçları kapsadığı şekilde yorumlanması gerekecektir.

Taslak Usul ve Esaslar ile faturalara ve ön ve nihai uzlaştırma bildirimlerine yapılacak itirazların katılımcıların ödeme yükümlülüğünü etkilemeyeceği düzenlenmiştir. Katılımcıların iki iş günü içerisinde faturalandırılmış meblağı ödeyememesi halinde temerrüde düştüğü kabul edecek ve temerrüdün Yönetmelik'te belirtilen sonuçları uygulanacaktır. Yönetmelik'in farklı olarak, Taslak Usul ve Esaslar ödememe durumunda ilgili borcun piyasa işletmecisi tarafından teminatlardan hangi sıra ile karşılanacağını belirlemektedir. Buna göre, piyasa işletmecisi borç tutarını öncelikle ödenecek miktarı cari hesap fazlasından; bunun yeterli olmadığı durumlarda teminat fazlasından ve hala yetersizse, ilgili katılımcının sağladığı teminatlardan karşılayacaktır.

Taslak Usul ve Esaslar ayrıca katılımcı tarafından gönderilen faturanın ulaşmasının ardından üç gün içinde ödemede temerrüde düşülmesi durumunda, piyasa işletmecisinin ilgili katılımcıya temerrüt faizi ödemekle yükümlü olduğunu öngörmektedir.

Sonuç

Türkiye'nin yukarıda çerçevesi çizilen yeşil sertifika sistemi uluslararası örneklerin incelenmesi ve Avrupa Yeşil Düzeni (European Grean Deal) ile sınırda karbon mekanizmaları dikkate alınarak EPDK tarafından şekillendirilmiş ve Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak düzenlenmiştir. Ancak, piyasa aktörlerinin Taslak Usul ve Esaslar'da açıklanan sistemin detaylarına nasıl tepki vereceği henüz bilinmemektedir.

Taslak Usul ve Esaslar 22 Şubat 2021 tarihine kadar piyasa aktörlerinin görüşlerine açık olacaktır. Piyasa aktörlerinin görüşleri elde edildikten sona erdikten sonra EPDK'nın Taslak Usul ve Esasları aldığı görüşleri yansıtacak biçimde tadil etmesi ve tadil edilen metni yayımlaması beklenmektedir.

Şeyma Olğun, Senior Associate, solgun@gentemizerozer.com